Zasady i wymiar przyznawania urlopu macierzyńskiego
Narodziny dziecka to bez wątpienia jedno z najważniejszych wydarzeń w życiu człowieka, niosące ze sobą nie tylko ogromną radość, ale również liczne obowiązki i wyzwania. Wychodząc naprzeciw potrzebom młodych rodziców, polski Kodeks pracy przewiduje szczególne wsparcie w postaci urlopu macierzyńskiego, którego głównym celem jest umożliwienie matce poświęcenie się opiece nad nowo narodzonym dzieckiem, bez obaw o swoją sytuację zawodową i finansową.
Zasady przyznawania urlopu macierzyńskiego
Urlop macierzyński, uregulowany w art. 180 Kodeksu pracy, jest prawem przysługującym pracownicy, która urodziła dziecko w czasie trwania stosunku pracy. Jego wymiar zależy od liczby dzieci urodzonych przy jednym porodzie i wynosi odpowiednio:
- 20 tygodni przy urodzeniu jednego dziecka,
- 31 tygodni przy urodzeniu dwojga dzieci,
- 33 tygodnie przy urodzeniu trojga dzieci,
- 35 tygodni przy urodzeniu czworga dzieci,
- 37 tygodni przy urodzeniu pięciorga i więcej dzieci.
Dodatkowo pracownica może wykorzystać do 6 tygodni urlopu macierzyńskiego przed przewidywaną datą porodu, zaś pozostała część urlopu jest dostępna po porodzie, aż do wyczerpania przysługującego wymiaru. „Niezależnie od tego, kiedy pracownica rozpoczęła korzystanie z urlopu przed porodem, po porodzie jest uprawniona jedynie do tej jego części, która pozostała do wyczerpania okresu wynikającego z art. 180 § 1 k.p. W sytuacji gdy pracownica nie korzystała z urlopu przed porodem, pierwszym dniem urlopu jest dzień porodu (art. 183(1) § 2 k.p.).” M. Włodarczyk [w:] Kodeks pracy. Komentarz. Tom II. Art. 94-304(5), wyd. VI, red. K. W. Baran, Warszawa 2022, art. 180.
Możliwość skrócenia urlopu macierzyńskiego
Kodeks pracy przewiduje również możliwość skrócenia urlopu macierzyńskiego. Pracownica, po wykorzystaniu co najmniej 14 tygodni urlopu po porodzie, może zrezygnować z jego dalszej części, pod warunkiem, że opiekę nad dzieckiem przejmie ojciec lub inny ubezpieczony członek rodziny, który w tym celu przerwał działalność zarobkową. Taka możliwość istnieje także w przypadku, gdy matka dziecka legitymuje się orzeczeniem o niezdolności do samodzielnej egzystencji, a odstąpienie od części urlopu może nastąpić już po 8 tygodniach.
Urlop macierzyński dla ojca dziecka
Kodeks pracy umożliwia również ojcom dzieci korzystanie z urlopu macierzyńskiego w przypadku rezygnacji z niego przez matkę. Prawo to przysługuje ojcu dziecka lub innemu członkowi najbliższej rodziny pod warunkiem złożenia odpowiedniego wniosku wraz z niezbędnymi dokumentami. „Po spełnieniu dwóch warunków z urlopu macierzyńskiego może skorzystać także pracownik – ojciec dziecka. Pierwszy to rezygnacja z części urlopu przez matkę (art. 180 § 4–7 k.p.), niemożność sprawowania opieki nad dzieckiem przez matkę (art. 180 § 10–12 k.p.) albo porzucenie dziecka (art. 180 § 13 k.p.); drugim jest „wychowywanie” dziecka, przez co należy rozumieć faktyczne sprawowanie nad nim opieki.” M. Włodarczyk [w:] Kodeks pracy. Komentarz. Tom II. Art. 94-304(5), wyd. VI, red. K. W. Baran, Warszawa 2022, art. 180.
Wnioskowanie i dokumentacja
Aby skorzystać z prawa do urlopu macierzyńskiego lub jego części, należy złożyć wniosek u pracodawcy w formie papierowej lub elektronicznej, dołączając do niego wymagane dokumenty. Pracodawca jest zobowiązany uwzględnić wniosek pracownika, co stanowi gwarancję realizacji tego uprawnienia.
Stan prawny: marzec 2024 r.
Fot. unsplash.com