Umowa zrzeczenia się dziedziczenia
Relacje rodzinne i osobiste bywają skomplikowane. Czasami dochodzi do sytuacji, w których potencjalny spadkobierca decyduje się zrzec dziedziczenia po przyszłym spadkodawcy. Podyktowane może być to licznymi problemami, jakie niesie za sobą przyjęcie takiego spadku — mogą one mieć wymiar materialny, czy też emocjonalny. W polskim systemie prawnym brak obowiązku przewidującego przymusowe przyjęcie danego spadku, co więcej, prawo reguluję możliwość rezygnacji ze spadku. Przykładem takiej instytucji jest umowa zrzeczenia się dziedziczenia.
Zgodnie z art. 1048 Kodeksu Cywilnego, spadkobierca ustawowy ma prawo, poprzez zawarcie umowy z przyszłym spadkodawcą, zrzec się dziedziczenia po nim. Ta instytucja prawna jest przełamaniem zakazu zawierania umów o spadek po osobie żyjącej. Porozumienie to zawierane jest pomiędzy dwoma stronami, przyszłym spadkobiercą oraz przyszłym spadkodawcą. Zgodnie z przepisami KC, a dokładnie jego art. 1049, w braku odmiennego zastrzeżenia w umowie, wyłączenie będące przedmiotem niniejszego dokumentu rozciąga się na zstępnych spadkobiercy.
Istotne jest, że umowa ta musi zostać zawarta w formie aktu notarialnego, co zapewnia jej formalną ważność i jednoznaczność. „Artykuł 1048 § 1 zdanie drugie przewiduje wymóg zawarcia umowy o zrzeczenie się dziedziczenia w formie aktu notarialnego. Niedopełnienie tego wymogu skutkuje nieważnością umowy (art. 73 § 2).” J. Ciszewski, J. Knabe [w:] Kodeks cywilny. Komentarz aktualizowany, red. P. Nazaruk, LEX/el. 2023, art. 1048.
Co ciekawe niniejsza umowa może zostać zawarta pod warunkiem oraz określonym terminem. „Gdyby polski ustawodawca chciał wyłączyć warunek i termin jak elementy treści umowy zrzeczenia się dziedziczenia, to dałby temu wyraz w przepisach art. 1048–1050 k.c. Tego jednak nie uczynił. Skoro zrzeczenie się dziedziczenia jest typową czynnością prawną (umową), a ustawodawca nie wyłączył wyraźnie możliwości zastrzeżenia w takiej umowie warunku lub terminu, to zastosowanie znajdą ogólne przepisy kodeksu cywilnego dotyczące zawierania umów” G. Wolak [w:] Kodeks cywilny. Komentarz. Tom VI. Spadki (art. 922-1087), red. M. Fras, M. Habdas, Warszawa 2019, art. 1048. „Przykładowo ktoś może zrzec się zachowku, pod warunkiem że wyemigruje albo że znajdzie dobrą pracę czy zawrze związek małżeński itd. Ograniczeniem dla wprowadzenia warunku lub terminu przy zrzeczeniu się zachowku będzie jednak chwila otwarcia spadku. Strony umowy o zrzeczenie się zachowku nie mogą kształtować sytuacji innych osób. Ze względu na konieczność ustalenia kręgu osób uprawnionych do zachowku i wysokości ich prawa stan niepewności wywołany warunkowym (terminowym) zrzeczeniem się zachowku nie może się rozciągać na czas po otwarciu spadku. Ta chwila kończy zatem stan pendente conditione i według niej ocenia się, czy zrzeczenie się zachowku było skuteczne czy też nie.” G. Wolak [w:] Kodeks cywilny. Komentarz. Tom VI. Spadki (art. 922-1087), red. M. Fras, M. Habdas, Warszawa 2019, art. 1048.
Warto wspomnieć, że zrzeczenie się dziedziczenia może być również ograniczone do samego prawa do zachowku, czyli minimalnej części spadku, który przysługuje najbliższym członkom rodziny, nawet jeśli zostali wykluczeni z testamentu. Takie zrzeczenie może obejmować zarówno całość prawa do zachowku, jak i jego część.
Ciekawym aspektem jest fakt, że zrzeczenie się dziedziczenia może być dokonane również przez pełnomocnika. Mimo tego, iż jest to instytucja prawa spadkowego, to stosujemy do niej ogólne zasady dotyczące umów. „Ponadto każda ze stron może posłużyć się przy zawarciu umowy pełnomocnikiem. Pełnomocnictwo (rodzajowe, szczególne) pod rygorem nieważności powinno być udzielone w formie aktu notarialnego (art. 99 § 1 w zw. z art. 1048 § 1 zdanie drugie). Skutki umowy o zrzeczenie się dziedziczenia zawartej pod wpływem wad oświadczeń woli należy oceniać według przepisów części ogólnej Kodeksu cywilnego (art. 82–88).” J. Ciszewski, J. Knabe [w:] Kodeks cywilny. Komentarz aktualizowany, red. P. Nazaruk, LEX/el. 2023, art. 1048.
Stan prawny: styczeń 2024 r.
Fot. unsplash.com