Na czym polega prawo zastawu?
Prawo zastawu, znane już w starożytnym Rzymie jako "pignus", jest formą ograniczonego prawa rzeczowego, które pozwala wierzycielowi na zabezpieczenie swojej wierzytelności poprzez obciążenie rzeczy ruchomej. W przeciwieństwie do pełnego prawa własności, ograniczone prawa rzeczowe, jakim jest zastaw, przyznają uprawnionemu jedynie ściśle określony zakres uprawnień wobec danej rzeczy.
Czym jest zastaw?
Zastaw to prawo, na mocy którego wierzyciel może dochodzić zaspokojenia swojej wierzytelności z obciążonej nim rzeczy, bez względu na to, kto jest jej właścicielem, i to z pierwszeństwem przed innymi wierzycielami (art. 306 § 1 K.c.). Może być on ustanowiony również w celu zabezpieczenia wierzytelności przyszłej lub warunkowej (art. 306 § 2 K.c.). „Zastaw to pierwsze i jedyne prawo rzeczowe ograniczone uregulowane w kodeksie (poza hipoteką), którego funkcją nie jest korzystanie z rzeczy. Jego zastosowanie to zabezpieczenie wierzytelności. Ma ono dać wierzycielowi gwarancję spełnienia świadczenia poprzez możliwość uzyskania spłaty z przedmiotu zabezpieczenia. Dłużnik, jeśli odpowiada za dług, także osobiście „zmuszony” jest do spełnienia świadczenia z tego względu, że jeśli tego nie uczyni, grozi mu utrata własności rzeczy będącej przedmiotem obciążenia. Wierzycielowi przysługuje bowiem prawo do spieniężenia przedmiotu zastawu z przeznaczeniem na zaspokojenie zabezpieczonej zastawem wierzytelności. Co do zasady dochodzi do tego w trybie egzekucyjnym. Zastawnikowi przysługuje też określone przepisami pierwszeństwo zaspokojenia roszczenia. Zastaw jest również, jak każde prawo rzeczowe ograniczone, skuteczny wobec osób trzecich. Przeniesienie własności rzeczy zastawionej nie ma więc wpływu na sytuację prawną zastawnika. Inne osoby, zwłaszcza wierzyciele zastawcy, liczyć się też muszą z zastawem.” G. Sikorski [w:] Kodeks cywilny. Komentarz aktualizowany, red. J. Ciszewski, P. Nazaruk, LEX/el. 2023, art. 306.
Jak ustanowić zastaw?
Zastaw ustanawia się na podstawie umowy między właścicielem a wierzycielem, przy czym zazwyczaj wymagane jest wydanie obciążonej rzeczy wierzycielowi (art. 307 K.c.). Umowa o ustanowienie zastawu powinna być zawarta na piśmie z datą pewną, aby była skuteczna wobec innych wierzycieli (art. 307 § 3 K.c.). „Umowa zastawu jest umową rozporządzającą, wywołującą bezpośredni skutek w zakresie praw majątkowych stron, umową rzeczową skutkującą powstaniem ograniczonego prawa rzeczowego i z zasady czynnością prawną o charakterze realnym. W świetle art. 307 § 1 do ustanowienia zastawu potrzebna jest umowa między zastawcą a zastawnikiem oraz, z zastrzeżeniem wyjątków w ustawie przewidzianych, wydanie rzeczy wierzycielowi albo osobie trzeciej, na którą strony się zgodziły.” M. Balwicka-Szczyrba [w:] Kodeks cywilny. Komentarz aktualizowany, red. A. Sylwestrzak, LEX/el. 2023, art. 307.
Ograniczenia i pierwszeństwo
Nieważne jest zastrzeżenie, które zobowiązuje zastawcę do niezbywania lub nieobciążania rzeczy przed wygaśnięciem zastawu (art. 311 K.c.). Zasady dotyczące pierwszeństwa wierzytelności są takie, że nowo ustanowiony zastaw ma pierwszeństwo przed wcześniej powstałymi prawami rzeczowymi, chyba że zastawnik działał w złej wierze (art. 310 K.c.).
Zaspokojenie zastawnika
Zaspokojenie zastawnika następuje według przepisów o sądowym postępowaniu egzekucyjnym, gdzie może dochodzić zaspokojenia z obciążonej rzeczy (art. 312 K.c.).
Stan prawny: marzec 2024 r.
Fot. unsplash.com