Czym są autorskie prawa zależne?
Ustawa o prawie autorskim i prawach pokrewnych swym zakresem obejmuje nie tylko utwory o charakterze oryginalnym, pierwotnym, ale także reguluje kwestie związane z tak zwanymi autorskimi prawami zależnymi.
Definicja i zakres praw zależnych
Autorskie prawa zależne dotyczą przede wszystkim opracowań cudzych utworów, co oznacza tłumaczenia, adaptacje, przeróbki, czy inne formy modyfikacji oryginału. Zgodnie z art. 2 ustawy, każde tego typu opracowanie jest przedmiotem odrębnego prawa autorskiego. Ważne jest, że prawa do opracowania nie naruszają praw do utworu pierwotnego.
„Pojęcie opracowania zakłada dokonanie pewnego przetworzenia dzieła, które powstało w przeszłości. Pomiędzy stworzeniem dzieła macierzystego a powstaniem opracowania musi więc istnieć pewna odległość czasowa. Twórcy obu utworów nie działają w porozumieniu (charakterystycznym dla utworów współautorskich). Zależność, która istnieje pomiędzy utworami, jest kwestią faktu. Nie można w umowie ustalić, że utwór nie jest opracowaniem, jeśli w rzeczywistości opiera się na twórczym przekształceniu elementów z innego dzieła.Natomiast użyty w umowie pomiędzy twórcą utworu macierzystego i autorem opracowania zwrot: „Strony ustalają, że utwór Y nie jest opracowaniem dzieła X” nie jest dla sądu, w razie sporu pomiędzy stronami umowy, wiążący. Z orzecznictwa zob. również wyrok SN z 14.11.2014 r., I CNP 10/14, LEX nr 1583209 (gdzie SN podkreślił, że określenie statusu opracowania należy do sfery ustaleń faktycznych). Przy ocenie, czy coś jest opracowaniem, można korzystać z dowodu w postaci opinii biegłego.”
Zależność od utworu pierwotnego
Kluczowym aspektem praw zależnych jest wymóg zgody od autora utworu pierwotnego. Oznacza to, że korzystanie z opracowania – jego publikacja, rozpowszechnianie, czy adaptacja – wymaga zezwolenia twórcy oryginalnego dzieła. „Wymóg uzyskania uprzedniego zezwolenia na rozporządzenie autorskimi prawami majątkowymi do opracowania powinien być bowiem interpretowany przy uwzględnieniu zastrzeżeń podkreślonych powyżej, tj. z uwzględnieniem interesów obu twórców. W literaturze wyrażono bowiem pogląd, że już samo zawarcie umowy z osobą trzecią wymaga uzyskania stosownego zezwolenia, chyba że tak zawarta umowa ma mieć charakter warunkowy (w postaci warunku zawieszającego realizację jej skutków do czasu uzyskania stosownego zezwolenia uprawnionego do utworu pierwotnego)” E. Laskowska-Litak [w:] Komentarz do ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych [w:] Ustawy autorskie. Komentarze. Tom I, red. R. Markiewicz, Warszawa 2021, art. 2
Ciekawym aspektem prawa zależnego jest możliwość cofnięcia przez twórcę utworu pierwotnego zezwolenia na korzystanie z opracowania, jeśli w ciągu pięciu lat od udzielenia zgody opracowanie nie zostało rozpowszechnione. Ważne jest, że twórca opracowania nie jest zobowiązany do zwrotu ewentualnego wynagrodzenia, które mógł otrzymać od twórcy utworu pierwotnego.
Inspiracja a opracowanie
Ustawa wskazują na różnice pomiędzy pojęciem inspiracji a opracowania. Utwór, który powstał jako wynik inspiracji cudzym dziełem, nie jest uznawany za opracowanie. „Wyróżnienie utworu inspirowanego w ramach regulacji utworu zależnego (art. 2 ust. 4 pr. aut.) nasuwa powiązania konstrukcyjne z twórczością niesamoistną, co w konsekwencji otwiera dalsze pytania o to, w jakim zakresie (i czy w ogóle) regulacje odnoszące się do „klasycznego” przedmiotu prawa autorskiego znajdują zastosowanie w przypadku utworu inspirowanego. W literaturze, jak też w orzecznictwie dominuje stanowisko, że utwór inspirowany powstaje z „podniety twórczej”, natchnienia pochodzącego z utworu pierwotnego, przy czym – odmiennie niż utwór zależny – nie wykorzystuje on elementów twórczych” E. Laskowska-Litak [w:] Komentarz do ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych [w:] Ustawy autorskie. Komentarze. Tom I, red. R. Markiewicz, Warszawa 2021, art. 2.
„Za zasadnicze kryterium odróżniające utwór inspirowany od utworu zależnego, będącego opracowaniem, przyjmuje się takie twórcze zmodyfikowanie elementów dzieła inspirującego, że o charakterze dzieła inspirowanego decydują już jego własne, indywidualne elementy, a nie elementy przejęte.” Wyrok SN z 10.07.2014 r., I CSK 539/13, LEX nr 1532942.
Stan prawny: maj 2024 r.
Fot. unsplash.com